Πόλεμος στην Ουκρανία – Μια στρατηγική ματιά

Του Γιώργου Μαρτινίδη

Η Ρωσική εισβολή της Ουκρανίας μαίνεται, πλέον, για πάνω από τέσσερις μήνες και αποτελεί αναμφίβολα ένα τραγικό και άνευ προηγουμένου κομμάτι της μεταπολεμικής ιστορίας της Ευρώπης.

Μία φρικιαστική, καταδικαστέα και ηθικά αδικαιολόγητη επίθεση μίας ευρωπαϊκής χώρας εναντίον μίας άλλης. Προφανώς, η πρωταρχική ευθύνη για τον πόλεμο, την καταστροφή, τους θανάτους και τα κύματα προσφύγων βαραίνει τον Πούτιν και το αυταρχικό καθεστώς «προσποιητής δημοκρατίας» το οποίο έχει δημιουργήσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Πέρα απ’ αυτό, ωστόσο, φαίνεται ότι τα περισσότερα από τα άπειρα άρθρα που έχουν γραφεί για τον πόλεμο στην Ουκρανία όλο αυτό το διάστημα, υποτιμούν ή αγνοούν εντελώς κάποια πολύ βασικά ερωτήματα για τη συγκεκριμένη σύγκρουση: Τι ακριβώς συμβαίνει; Γιατί συμβαίνει; Γιατί συμβαίνει τώρα; Που θα καταλήξει;

Το τι συμβαίνει είναι σχετικά απλό. Παρόλο που οι πληροφορίες που έχουμε για την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων είναι σχετικά λίγες, συγκεχυμένες, και φιλτραρισμένες με άφθονη προπαγάνδα και από τις δύο πλευρές, μπορούμε να διακρίνουμε το βασικό μοτίβο. Από τις 24 Φεβρουαρίου όταν ξεκίνησε η εισβολή έως τις 3 Απριλίου, όταν οι ρωσικές δυνάμεις αποσύρθηκαν από τα περίχωρα του Κίεβου, οι επιθέσεις λάμβαναν χώρα κατά μήκος των συνόρων των δύο κρατών και επικεντρώνονταν στην κατάληψη βασικών υποδομών γύρω από την Ουκρανική πρωτεύουσα. Στόχος του Πούτιν φάνηκε να είναι η κατάληψη στρατηγικών σημείων, με την ελπίδα ότι αυτό θα προκαλέσει την κατάρρευση της κυβέρνησης Ζελένσκι και θα υποχρεώσει την Ουκρανία να δεχτεί τις ρωσικές απαιτήσεις σχετικά σύντομα. Αυτό προφανώς δεν συνέβη.

Γι’ αυτό και περάσαμε σε μία δεύτερη φάση των επιχειρήσεων. Τα ρωσικά στρατεύματα αποσύρθηκαν από την υπόλοιπη Ουκρανία και, στις 19 Απριλίου, ξεκίνησαν τοπικές επιθέσεις στο ανατολικό κομμάτι της χώρας. Από τότε έως σήμερα επιχειρούν με στόχο την πλήρη κατάληψη της περιοχής του Ντονμπάς (το ένα τρίτο της οποίας βρισκόταν ήδη υπό τον έλεγχο ρωσόφωνων αυτονομιστών) και ενός στρατηγικού διαδρόμου που ενώνει το Ντονμπάς με τη χερσόνησο της Κριμαίας, την οποία η Ρωσία είχε προσαρτήσει το 2014.

Ουκρανία,Ρωσία,πόλεμος

Το γιατί συμβαίνει όλο αυτό είναι ένα πιο σύνθετο ερώτημα. Ξανά, βέβαια, η απάντηση είναι σχετικά σαφής. Και φυσικά δεν είναι ότι ο Πούτιν είναι ένας νέος Χίτλερ, ότι προσπαθεί να αναβιώσει τη Ρωσική Αυτοκρατορία, ή οποιαδήποτε άλλη από τις διάφορες παιδαριώδεις και ισοπεδωτικές εξηγήσεις που βλέπει κανείς ανησυχητικά συχνά στον ελληνικό Τύπο. Η απάντηση έχει να κάνει αποκλειστικά με τη γεωπολιτική και είναι γνωστή τουλάχιστον από το 2008. Εκείνη τη χρονιά, η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι έκλεισε με τη δήλωση ότι η συμμαχία καλωσορίζει την επιδίωξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας να γίνουν μέλη της. Η ρωσική αντίδραση ήταν ιδιαίτερα σφοδρή. Ο ίδιος ο Πούτιν σχολίασε ότι η προοπτική ένταξης της Ουκρανίας και της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ αποτελεί «άμεση απειλή» προς τη Ρωσία.

Ο λόγος είναι προφανής με μια γρήγορη ματιά σ’ έναν χάρτη. Ανεξάρτητα από την ηθική διάσταση του πράγματος, αποτελεί κανόνα της διεθνούς πολιτικής. Κανένα κράτος δεν θα δεχτεί αδιαμαρτύρητα την εγκατάσταση στρατευμάτων μιας εχθρικά διακείμενης συμμαχίας σε μια τόσο ζωτική περιοχή για το ίδιο. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Το 1962 οι ΗΠΑ ήταν διατεθειμένες να ξεκινήσουν πυρηνικό πόλεμο προκειμένου να μην επιτρέψουν την εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα.

Οι ΗΠΑ επίσης υποστήριξαν δεκάδες πραξικοπήματα στη Λατινική Αμερική για να εξασφαλίσουν τον απόλυτο έλεγχο της αμερικάνικης ηπείρου, όπως ορίζει το Δόγμα Μονρόε. Η Τουρκία έχει διασαφηνίσει ότι η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια αποτελεί αιτία πολέμου. Πρόκειται για μια απειλή την οποία η ελληνική πλευρά ανέκαθεν έπαιρνε σοβαρά, αποφεύγοντας να δώσει την αφορμή για μια σύγκρουση.

Όλα αυτά δεν είναι κάτι άγνωστο στον ακαδημαϊκό και τον πολιτικό χώρο. Ήδη από το 2010, ο βρετανός ακαδημαϊκός Taras Kuzio είχε προβλέψει ότι, σε περίπτωση που στην Ουκρανία επικρατήσει ένα καθεστώς εχθρικό προς τη Μόσχα, η Ρωσία θα κινηθεί αστραπιαία για την κατάληψη και προσάρτηση της Κριμαίας, εξαιτίας της στρατηγικής της σημασίας για τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσα. Η πρόβλεψη επαληθεύτηκε με κάθε λεπτομέρεια το 2014, αμέσως μετά τη βίαια ανατροπή της φιλορωσικής κυβέρνησης του Γιανουκόβιτς στο Κίεβο και την αντικατάσταση της από τη φιλοαμερικάνικη κυβέρνηση Ποροσένκο.

Έκτοτε, με μια άγρια εμφύλια σύγκρουση να μαίνεται στο Ντονμπάς μεταξύ ρωσόφωνων αυτονομιστών και ουκρανών εθνικιστών (και τη Ρωσία να υποστηρίζει τους πρώτους και τις ΗΠΑ τους δεύτερους) ήταν προφανές ότι η περαιτέρω εμπλοκή του ΝΑΤΟ τόσο κοντά στα ρωσικά σύνορα θα έφερνε τη Ρωσία σε ένα στρατηγικό αδιέξοδο και θα την προκαλούσε να επέμβει στρατιωτικά. Η εύλογη απορία εδώ, είναι γιατί επέλεξαν οι ΗΠΑ να συνεχίσουν την πίεση παρόλα αυτά. Κατά των αμερικανό πρώην υπουργό εξωτερικών Henry Kissinger, καθώς και τον διεθνούς φήμης πολιτικό επιστήμονα John Mearsheimer, ο λόγος είναι η αφέλεια του πολιτικού κατεστημένου στην Ουάσιγκτον, το οποίο δεν έλαβε σοβαρά υπ’ όψιν τις συνέπειες των πράξεων του, ιδιαίτερα τις μακροπρόθεσμες.

Γιατί γίνεται τώρα ο πόλεμος;

Το επόμενο ερώτημα, γιατί ο πόλεμος ξεκίνησε τώρα, είναι πολύ πιο δύσκολο να απαντηθεί ξεκάθαρα. Η ρωσική πλευρά χρησιμοποίησε ως προφάσεις για να δικαιολογήσει την εισβολή τις δολοφονίες ρωσόφωνων αμάχων στο Ντονμπάς από τον ουκρανικό στρατό και παραστρατιωτικές οργανώσεις, καθώς και την έντονη παρουσία και επιρροή νεοναζιστικών στοιχείων στην ουκρανική κυβέρνηση. Και τα δύο επιχειρήματα δεν είναι ψευδή. Οι συγκρούσεις στο Ντονμπάς έχουν στοιχήσει τη ζωή σε 3.404 αμάχους τα τελευταία χρόνια σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν πολίτες των ρωσόφωνων περιοχών οι οποίοι σκοτώθηκαν από ουκρανικές οβίδες, πυρά, νάρκες, και βόμβες που ρίφθηκαν από drones. Επιπλέον, είναι γεγονός ότι τόσο η κυβέρνηση Ποροσένκο (2014-2019) όσο και η κυβέρνηση Ζελένσκι (2019-2022) ενθάρρυναν τη δημιουργία εθνικιστικών παραστρατιωτικών οργανώσεων, επαίνεσαν επίσημα νεοναζιστικές οργανώσεις, και διόρισαν άτομα με ανοιχτά ναζιστικές θέσεις (δημόσιες δηλώσεις περί «σταυροφορίας των λευκών φυλών ενάντια στους υπανθρώπους» κλπ.) σε σημαντικές θέσεις όπως επικεφαλής της Περιφερειακής Αστυνομίας, επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Ασφαλείας κ.α.

Ωστόσο, αφενός αυτά τα γεγονότα δεν δικαιολογούν ηθικά την εισβολή της Ουκρανίας και τους ακόμη περισσότερους θανάτους που προκαλεί. Αφετέρου, δεν αποτελούν καν πειστικές προφάσεις για την εισβολή, αφού όλα αυτά δεν είναι πρόσφατες εξελίξεις, αλλά συμβαίνουν σταθερά την τελευταία οκταετία. Τα στοιχεία του ΟΗΕ δεν δείχνουν κάποια αύξηση στις απώλειες αμάχων στο Ντονμπάς πριν τον Φεβρουάριο του 2022 (αντιθέτως, υπάρχει μείωση από το 2018 και έπειτα) και η επικράτηση νεοναζιστικών οργανώσεων στην Ουκρανία ξεκίνησε το 2014, καθώς και η χρηματοδότηση και ο εξοπλισμός τους από τις ΗΠΑ.

Συνεπώς, μόνο εικασίες μπορούν να διατυπωθούν για το τι πυροδότησε τελικά την εισβολή τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Θεωρώντας ότι η λήψη στρατηγικών αποφάσεων αυτής της κλίμακας δεν μπορεί να είναι εντελώς τυχαία, υποθέτουμε ότι υπάρχει κάποια εξήγηση η οποία δεν είναι ευρέως γνωστή. Ενδεχομένως να υπήρχαν συνομιλίες της ουκρανικής κυβέρνησης για την εγκατάσταση στρατευμάτων ή/και πυρηνικών όπλων του ΝΑΤΟ στη χώρα. Πιθανόν ο ουκρανικός στρατός να προετοίμαζε κάποια γενικευμένη επίθεση εναντίον των αυτονομιστών στο Ντονμπάς. Ίσως, ακόμη, ο Πούτιν να ήθελε να διασφαλίσει την ουκρανική ουδετερότητα όσο βρίσκεται στην εξουσία, φοβούμενος ότι το ΝΑΤΟ θα αδράξει την ευκαιρία μέσα στην αστάθεια που θα ακολουθήσει την απόσυρση του από την πολιτική ή τον θάνατο του.

Τέλος, το που θα καταλήξει η σύγκρουση είναι πιο εύκολο να απαντηθεί γιατί οι εναλλακτικές είναι μάλλον περιορισμένες. Η εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων από τις 19 Απριλίου και έπειτα δείχνει ότι ο ρωσικός στρατός προελαύνει αργά και μεθοδικά στην ανατολική Ουκρανία, σε μια προσπάθεια να ελαχιστοποιήσει τις απώλειες του. Ο στρατηγικός στόχος του να καταλάβει το Ντονμπάς και έναν διάδρομο που να εξασφαλίζει τη χερσαία επικοινωνία του με την Κριμαία θα επιτευχθεί πλήρως στους επόμενους μήνες. Οι οικονομικές κυρώσεις που επέβαλε η Δύση στη Ρωσία έχουν αποτύχει παταγωδώς. Οι ρωσικές εξαγωγές συνεχίζονται (με τη βοήθεια, μεταξύ άλλων, του στόλου των ελλήνων εφοπλιστών) και το ρούβλι βρίσκεται στην ισχυρότερη θέση έναντι του δολαρίου από το 2015!

Όπως φαίνεται, η Ρωσία θα βρεθεί με την ανατολική Ουκρανία υπό τον έλεγχο της, οικονομικά αλώβητη, αλλά ταυτόχρονα αδύναμη να προκαλέσει την πτώση της κυβέρνησης Ζελένσκι. Από εκεί και έπειτα, η μία εκδοχή είναι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους να δεχτούν την κατάσταση και να προχωρήσουν σε κάποιου είδους διπλωματικό συμβιβασμό που να διασφαλίζει τη στρατηγική ασφάλεια που θέλει ο Πούτιν. Η άλλη, πολύ πιο ανησυχητική εκδοχή, είναι το ΝΑΤΟ να μην υποχωρήσει και η ανατολική Ουκρανία να βρεθεί σε μια μόνιμη κατάσταση «κατεψυγμένης σύρραξης», ανάλογη με αυτές που συντηρεί ήδη η Ρωσία στην Υπερδνειστερία (από το 1992) ή στη Νότιο Οσσετία και την Αμπχαζία (από το 2008).

Αυτό το σενάριο, στο οποίο η ένταση μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ θα διαιωνιστεί, φαίνεται ιδιαίτερα αρνητικό για τη Δύση, και για την Ευρώπη συγκεκριμένα. Μια τέτοια εξέλιξη θα παράτεινε την ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη, ενώ θα έφερνε τεράστια βραχυπρόθεσμα κέρδη στις ΗΠΑ από τις πωλήσεις στρατιωτικού εξοπλισμού και υγροποιημένου φυσικού αερίου στους ευρωπαίους εταίρους τους. Μακροπρόθεσμα δε, διώχνει ακόμη πιο μακριά την προοπτική μιας Ενωμένης Ευρώπης η οποία, με τη Ρωσία ως εταίρο, θα αποτελέσει σημαντικό παίκτη στη διεθνή σκηνή. Ακόμη χειρότερα, αντιμετωπίζοντας εχθρικά τη Ρωσία, την ωθεί σε μια συμμαχία με την Κίνα, η οποία εξελίσσεται σταθερά σε υπερδύναμη και ίσο ανταγωνιστή των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκακιέρα.

*Ο Γιώργος Μαρτινίδης είναι ερευνητής, ψυχολόγος και συγγραφέας. Έχει μεταπτυχιακό στην Εφαρμοσμένη Ψυχολογία, μεταπτυχιακό στις Οικονομικές και Πολιτικές Σπουδές στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, και διδακτορικό στην Περιφερειακή Ανάπτυξη.

Διαβάστε περισσότερα: Βλέποντας το δέντρο, χάνουμε το δάσος

Ακολουθήστε το metafox.gr στη Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *