Η Ντίσκου Στέλλα είναι ψυχολόγος, απόφοιτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και εκπαιδευμένη συστημική-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια. Επιπλέον, είναι πιστοποιημένη στη χορήγηση προβολικών διαδικασιών και την ανάλυση του παιδικού ιχνογραφήματος. Διατηρεί το γραφείο της στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, όπου συνεργάζεται και με παιδοψυχίατρο.
H κα Ντίσκου συμμετέχει σε μια σειρά ενημερωτικών εκδηλώσεων της υπηρεσίας προώθησης παιδικής τέχνης Art House by Ellikalisora και σήμερα λύνει τις απορίες μας σχετικά με την ψυχοσύνθεση των παιδιών.
Αναλυτικά η συνέντευξη της στο metafox.gr
◇ Κυρία Ντίσκου, ποια είναι η καθοριστική περίοδος στη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού και τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς;
Σύμφωνα με πολλές ψυχολογικές θεωρήσεις, ο χαρακτήρας του παιδιού έχει διαμορφωθεί πλήρως μέχρι την ηλικία των 5 ετών! Ορισμένες μάλιστα θεωρητικές προσεγγίσεις της ψυχολογίας, υποστηρίζουν ότι η προσωπικότητα του ατόμου ξεκινά να διαμορφώνεται αμέσως μετά την γέννηση του παιδιού ή ακόμη και κατά την περίοδο της κύησης. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό να καλύπτονται όλες οι ανάγκες των παιδιών και να υπάρχει ουσιαστική μέριμνα αναφορικά με την ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξή τους, με τους γονείς να παρέχουν στα παιδιά την αίσθηση της ασφάλειας. Είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να αισθάνεται και να γνωρίζει πως μπορεί να απευθυνθεί στους γονείς για οτιδήποτε το απασχολεί και οι γονείς με τη σειρά τους οφείλουν να είναι δίπλα στα παιδιά τους με τέτοιον τρόπο, ώστε να υποστηρίζουν την ανάπτυξή τους και να αποτελούν το σημείο αναφοράς των παιδιών τους. Σε αυτή την περίπτωση, εάν δηλαδή τα παιδιά νιώθουν την ασφάλεια να απευθυνθούν στον γονέα σχετικά με οτιδήποτε τους απασχολεί και ότι ο γονέας θα είναι εκεί για τα βοηθήσει ή και να τα υποστηρίξει με κάθε τρόπο, τότε φαίνεται πως οι γονείς έχουν καταφέρει να παρέχουν στο παιδί το υποστηρικτικό πλαίσιο που χρειάζεται για να αναπτύξει ομαλά την προσωπικότητά του.
◇ Γιατί κάποια παιδιά ενώ ζουν σε ήρεμο περιβάλλον χωρίς εντάσεις αναπτύσσουν νευρική και ατίθαση συμπεριφορά;
Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί, αποτελεί σαφώς έναν καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξή του. Εύλογα μπορούμε να πούμε πως, ένα ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον προσφέρει ασφάλεια σε ένα παιδί και του επιτρέπει να εξελιχθεί. Παρόλα αυτά, σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά του παιδιού έχει και το ευρύτερο περιβάλλον του, όπως για παράδειγμα το σχολικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κοινωνικοποιείται και περνά μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς του. Ενδεχόμενες δυσκολίες με τους συνομηλίκους ή ματαιώσεις του παιδιού στις επιδόσεις του μπορεί να προκαλέσουν ξεσπάσματα θυμού και νευρικότητα. Εξίσου σημαντικός στην ανάπτυξη της συμπεριφοράς του παιδιού είναι και ο χρόνος που περνά βλέποντας τηλεόραση ή παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια. Οι οθόνες, οι οποίες κατέχουν πλέον θέση στην καθημερινότητά μας αλλά και του παιδιού, είναι υπεύθυνες για την εκδήλωση τέτοιου είδους συμπεριφορών, ιδιαίτερα σε παιδιά και εφήβους.
Οφείλουμε όμως να γνωρίζουμε πως η αντιδραστικότητα αποτελεί ένα κομμάτι της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού, καθώς είναι ένας τρόπος να γνωρίσει τον εαυτό του και τα όριά του και να προσπαθήσει να ανεξαρτητοποιηθεί από τους ενήλικες.
◇Τι είναι αυτό που επηρεάζει την κοινωνικότητα ενός παιδιού; Τι κάνει ένας γονιός όταν το παιδί αδυνατεί να κοινωνικοποιηθεί;
Ένα παιδί εκφράζει την κοινωνικότητά του από τη στιγμή που γεννιέται. Αναζητά την αλληλεπίδραση με τους γονείς του ενώ μαθαίνει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επικοινωνήσει αποτελεσματικά τις ανάγκες του. Ξεκινά να ασχολείται με τα αντικείμενα γύρω του από τους πρώτους μήνες της ζωής του, ενώ εξακολουθεί να αναζητά την επικοινωνία με τους ανθρώπους γύρω του. Σε ένα πρώτο και πολύ βασικό επίπεδο, αυτό που επηρεάζει την κοινωνικότητα του παιδιού είναι η αλληλεπίδρασή του με τους «σημαντικούς άλλους», δηλαδή τους γονείς του, σε συνδυασμό με τα ιδιοσυγκρασιακά του χαρακτηριστικά, την προσωπικότητά του. Είναι σημαντικό οι γονείς να είναι σε θέση να επιτρέψουν στο παιδί να απομακρυνθεί από αυτούς καθώς μεγαλώνει, δημιουργώντας του την ασφάλεια πως εκείνοι θα βρίσκονται πάντα εκεί. Ένα παράδειγμα είναι όταν το παιδί βρίσκεται για πρώτη φορά εκτός του οικογενειακού πλαισίου, πηγαίνοντας στον παιδικό σταθμό, το νηπιαγωγείο, ή σε κάποια δραστηριότητα. Κάτι τέτοιο χρειάζεται μια πολύ καλή συναισθηματική διαχείριση εκ μέρους των γονιών, καθώς καλούνται να αντιμετωπίσουν τους δικούς τους φόβους και άγχη για αυτή τη διαδικασία. Είναι ζωτικό για το παιδί να μην ενστερνιστεί τους φόβους των γονιών του, καθώς έχει ήδη να διαχειριστεί τις δικές του ανασφάλειες που αφορούν στην κοινωνικοποίησή του. Συνήθως όταν το παιδί καταφέρνει να κάνει ομαλά αυτά τα πρώτα βήματα προς την κοινωνία και την ανεξαρτησία, αισθάνεται ικανό πράγματι τα καταφέρνει περίφημα!
◇ Πώς μπορεί ένας γονιός να βοηθήσει το ντροπαλό παιδί του;
Ας μην ξεχνάμε πως είναι πολύ φυσιολογικό να ντρέπονται τα παιδιά να πλησιάσουν άλλες παρέες ή να κάνουν το πρώτο βήμα για την απόκτηση φίλου, και δεν χρειάζεται οι γονείς να αισθάνονται άγχος για αυτό, καθώς πρόκειται για κάτι που αντιμετωπίζεται. Συνήθως το παιδί που ντρέπεται χρειάζεται περισσότερη ενθάρρυνση από την οικογένειά του, επιβράβευση για τα μικρά και μεγάλα βήματά του καθώς επίσης και ευκαιρίες για συχνές επαφές με παιδιά της ηλικίας του. Πέρα από το παιχνίδι με τους γονείς, οι συχνές βόλτες στο πάρκο ή στον παιδότοπο, όπου μπορεί να συναντήσει και γνωστά του παιδιά (γνώριμη, ασφαλής συνθήκη) αλλά και άγνωστα (η συνθήκη που το δυσκολεύει), οι συναντήσεις με γονείς παιδιών ίδιας ή κοντινής ηλικίας με το παιδί μπορούν να το διευκολύνουν σημαντικά στην κοινωνικοποίησή του. Επιπλέον, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, μπορεί να εγγραφεί σε κάποια ομαδική δραστηριότητα, όπου θα μπορέσει να γνωρίσει παιδιά, να συνεργαστεί μαζί τους με την επίβλεψη ενός ενήλικα, κατακτώντας τόσο το κομμάτι της κοινωνικοποίησης, όσο και της ανάπτυξης της προσωπικότητας και της αυτοεκτίμησής του.
◇ Μπορεί ένα παιδί να εμφανίσει σε μικρή ηλικία κατάθλιψη;
Κατά την παιδική ηλικία ενδέχεται να εμφανιστεί καταθλιπτική συμπτωματολογία, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει: συναισθήματα έντονης θλίψης, ντροπής, ευαισθησία στην κριτική , αλλά και σωματικά συμπτώματα: συχνοί, έντονοι πονοκέφαλοι, πόνος στην κοιλιά ή στο στομάχι, κόπωση, μειωμένη ενεργητικότητα και συγκέντρωση. Η παραπάνω συμπτωματολογία μπορεί να έχει γενετική, οικογενειακή ή κοινωνική βάση πάνω στην οποία αναπτύσσεται. Στους γενετικούς παράγοντες ανήκει η δυσλειτουργία των νευροδιαβιβαστών και η ανισορροπία στα επίπεδά τους, καθώς επίσης και άλλοι οργανικοί παράγοντες. Αναφορικά με την οικογένεια, καθώς το παιδί αποτελεί μέρος του συστήματος, μπορούμε να πούμε πως οι σχέσεις και οι δυναμικές ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, ενδεχόμενες δυσκολίες, συγκρούσεις, κάποιο πένθος ή τραυματικό γεγονός μπορούν να προκαλέσουν συναισθηματική δυσφορία και γεγονότα που σχετίζονται με την καταθλιπτική συμπτωματολογία. Τέλος, οι κοινωνικοί παράγοντες όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις τους παιδιού με τους συνομηλίκους, οι σχολικές επιδόσεις αλλά και οι προσδοκίες και το ευρύτερο περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το παιδί, συντελούν στην έκφραση καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Σαφώς, συνδυαστικά με τους παραπάνω παράγοντες χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας και την ιδιοσυγκρασία του παιδιού, καθώς επίσης και τους μηχανισμούς που διαθέτει για να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της καθημερινότητας. Θα ήθελα ωστόσο να επισημάνω, πως στην παιδική και εφηβική ηλικία είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τις διαγνώσεις, καθώς αυτές συνήθως χρησιμοποιούνται στον ενήλικο πληθυσμό, όταν έχουν ολοκληρωθεί τα κύρια στάδια διαμόρφωσης της προσωπικότητας και οι μηχανισμοί άμυνας και διαχείρισης των δύσκολων καταστάσεων.
◇ Ποιοι παράγοντες είναι αυτοί που οδηγούν ένα παιδί σε ακραίες συμπεριφορές, όπως για παράδειγμα καταχρήσεις (ναρκωτικά, αλκοόλ, υπερφαγία);
Οι ακραίες συμπεριφορές όπως αυτές που αναφέρονται εκδηλώνονται και αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο στη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας. Ορισμένες, όπως οι διατροφικές διαταραχές, μπορούν να εμφανιστούν και κατά την προεφηβεία και σπάνια στην παιδική ηλικία. Η υπερφαγία αποτελεί κομμάτι των διατροφικών διαταραχών, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και η ψυχογενής ανορεξία και η βουλιμία. Οι γονείς και οι ειδικοί που ασχολούνται με παιδιά και εφήβους θα πρέπει να μην συγχέουν τις διατροφικές διαταραχές με τις εξαρτήσεις, αν και θα μπορούσαμε να πούμε πως πράγματι αποτελούν εκδηλώσεις μεγάλης ψυχικής δυσφορίας και έντασης.
Οι αιτιολογικοί παράγοντες για αυτές τις συμπεριφορές βρίσκονται κατά κύριο λόγο στην παιδική ηλικία, με τις επιδράσεις που δέχεται το παιδί από το οικογενειακό, κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον. Ένα παιδί το οποίο αισθάνεται μόνο, πως δεν ανήκει πουθενά (αναφορικά με τις ομάδες συνομηλίκων), πως δεν το ακούει και δεν το καταλαβαίνει κανείς, αντιμετωπίζει δυσκολίες στις σχέσεις με την οικογένεια, τους φίλους και τον ίδιο του τον εαυτό, είναι πιθανό μεγαλώνοντας, να γίνει ένας έφηβος που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει αυτές τις δυσκολίες. Η αναζήτηση παρέας και η αποδοχή του ατόμου από συνομηλίκους οι οποίοι είναι χρήστες ναρκωτικών ή αλκοόλ, σε συνδυασμό με τις άμεσες επιδράσεις των ουσιών αυτών στο άτομο (προσωρινή αίσθηση φυγής από την καθημερινότητα και τα προβλήματα, αίσθημα ευφορίας, διασκέδασης, αίσθηση πως το άτομο είναι διαφορετικό από τα υπόλοιπα), οδηγούν στη διαρκή αναζήτηση αλκοόλης ή ψυχοτρόπων ουσιών και τελικά στην εξάρτηση.
Στις μέρες μας, όχι μόνο οι έφηβοι, αλλά και τα παιδιά, μπορούν να αποκτήσουν εξάρτηση και από το διαδίκτυο: τα social media, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και γενικότερα η ανεξέλεγκτη χρήση της οθόνης αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες με παιδιά και εφήβους, γεγονός στο οποίο συντέλεσε αρνητικά και η περίοδος της πανδημίας του COVID-19.
Σε κάθε περίπτωση και σε όποια εκδήλωση ακραίας συμπεριφοράς και αν αναφερόμαστε, είναι σημαντικό οι γονείς να μπορούν να αντιληφθούν έγκαιρα την αλλαγή στη συμπεριφορά και τις συνήθειες των παιδιών και των εφήβων, ώστε να καταφέρουν να τη διαχειριστούν όσο πιο άμεσα γίνεται.
◇ Στην Ελλάδα επισκεπτόμαστε τον ψυχολόγο όταν έχει ήδη δημιουργηθεί το πρόβλημα. Είστε υπέρ της ψυχανάλυσης από την παιδική ηλικία; Μπορεί αυτή η «πρόωρη» ψυχική αναζήτηση να προλάβει συναισθηματικά αδιέξοδα;
Αρχικά, θα ήθελα να διευκρινίσω πως με τον όρο «ψυχανάλυση», αναφερόμαστε σε μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση με συγκεκριμένο θεωρητικό υπόβαθρο. Υπάρχουν πολλές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η οικογενειακή-συστημική, στην οποία είμαι εκπαιδευμένη, η γνωστική-συμπεριφορική, η προσωποκεντρική, η gestalt. Αναφορικά με το παιδί, ο κάθε θεραπευτής χρησιμοποιεί τεχνικές ανάλογα με το θεωρητικό του υπόβαθρο και την προσέγγιση στην οποία έχει εκπαιδευτεί, ενσωματώνοντας συχνά στη θεραπεία το παιχνίδι και το κομμάτι του παιδικού ιχνογραφήματος.
Στην Ελλάδα σήμερα, ο θεσμός του ψυχολόγου έχει αρχίσει να απομακρύνεται από το βάρος του ταμπού με το οποίο ήταν επιφορτισμένος στο παρελθόν. Οι γονείς και οι οικογένειες έρχονται πολύ πιο εύκολα σε επαφή με έναν ειδικό προκειμένου να ζητήσουν συμβουλευτική υποστήριξη για θέματα που τους απασχολούν ή να αναζητήσουν βοήθεια για κάποια δυσκολία που αντιμετωπίζουν. Τα παιδιά συνήθως δεν ζητάνε από μόνα τους να επισκεφθούν κάποιον ψυχολόγο. Αυτό γίνεται έπειτα από απόφαση των γονιών ή προτροπή από το περιβάλλον της οικογένειας (συνήθως από τον παιδίατρο, τον εκπαιδευτικό του τμήματος του παιδιού, τον φιλικό περίγυρο). Όπως συμβαίνει και με τους ενήλικες, έτσι και τα παιδιά μπορούν να οφεληθούν σημαντικά από την ψυχοθεραπεία. Μέσα από αυτή τη διαδικασία το παιδί έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί, να ανακαλύψει τον εαυτό του, να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες με εναλλακτικούς και αποτελεσματικούς τρόπους καθώς επίσης και να δημιουργήσει ισχυρότερες σχέσεις με τους συνομηλίκους και την οικογένειά του. Επομένως, θα έλεγα πως η ψυχική αναζήτηση από την παιδική ηλικία, στις περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο, μπορεί να οφελήσει σημαντικά το παιδί και να λειτουργήσει ως πυξίδα στην πορεία της ζωής του.
Διαβάστε περισσότερα: O ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Ν. Νικολαΐδης στο metafox.gr: Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι μια πρόγευση της ψυχολογικής πανδημίας που θα ακολουθήσει
