Έντονος είναι ο προβληματισμός το τελευταίο διάστημα γύρω από ζητήματα ψυχικής υγείας. Η πανδημία και η γενικότερη αβεβαιότητα επιτείνουν την ψυχολογική αστάθεια. Τα υψηλά ποσοστά κατάθλιψης και η έξαρση σε περιστατικά έμφυλης βίας και γυναικοκτονιών εγείρουν σημαντικά ερωτήματα. Ο Δρ. Ν. Νικολαΐδης, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή ΑΠΘ και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Γνωστικής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας μιλά στο metafox.gr και δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν την ψυχοθεραπεία και τα τρέχοντα κοινωνικά ζητήματα.
Πώς θα περιγράφατε με απλά λόγια τη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ή «σχολή» που ακολουθείτε και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί;
Η Γνωστική Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία είναι το αποτέλεσμα της δουλειάς ενός πολύ σπουδαίου ανθρώπου την δεκαετία του 60, του Aaron Beck. Ξεκίνησε ως ψυχαναλυτής, αλλά παρατηρώντας τους θεραπευόμενους του κατέληξε σε μια καινούρια πρόταση ψυχοθεραπείας.
Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία υποστηρίζει ότι όλα ξεκινούν και καταλήγουν στον τρόπο που βλέπω τα πράγματα. Τα πράγματα είναι αυτά που είναι, σημασία έχει πως εσύ βλέπεις το καθετί και πως αυτό σου αφήνει το αποτύπωμα του. Βασίζεται στην ψυχανάλυση, η οποία δίνει έμφαση στο ασυνείδητο και στις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, όμως σε αντίθεση με την ψυχανάλυση έχει σαν βασική θέση την πεποίθηση πως έχουμε επαρκές υλικό στο συνειδητό μας για να κάνουμε άλλαγες. Μπορούμε να αλλάξουμε πολύ πιο εύκολα επεξεργαζόμενοι, με τους τρόπους που μας δείχνει η θεραπεία, το συνειδητό υλικό που έχουμε, δηλαδή τις σκέψεις στις οποίες έχουμε πρόσβαση, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές, τις σωματικές μας αντιδράσεις.
Η μεγάλη διαφορά επίσης με άλλες μορφές ψυχοθεραπείας είναι ότι ο ψυχοθεραπευτής δεν λειτουργεί ως αυθεντία. Αυτό που κάνει είναι να ενισχύσει το άτομο ώστε να μπορεί να πάρει τις σωστές αποφάσεις. Δηλαδή ένας γνωστικός συμπεριφορικός ψυχοθεραπευτής μπορεί να γνωρίζει πολύ καλά το εργαλείο του αλλά όχι την ζωή του θεραπευόμενου ατόμου. Άρα εδώ μπορούμε να πούμε το εξής: ότι σε μια ώρα γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας συναντώνται δύο ειδικοί, ο ειδικός της θεραπείας και ο ειδικός της προσωπικής ζωής του. Αν δεν συνεργαστώ με τους θεραπευόμενους μου, αν δεν με δουν σαν ένα πρόσωπο φροντίδας δεν μπορώ και να βοηθήσω.
Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία ξεκινάει απ το σήμερα, το εδώ και τώρα του ατόμου όχι όμως αποκλειστικά, γιατί το εδώ και τώρα έχει σχηματιστεί όλα τα προηγούμενα χρόνια, στα οποία διαμόρφωνε τον εγκέφαλο του. Το τι έχει περάσει ο καθένας μέσα απ’την ανατροφή του, απ’τις εμπειρίες με άλλους ανθρώπους, μέσα απ’ το σχολείο, όλα αυτά διαμορφώνουν την συμπεριφορά του, την σκέψη του, το συναίσθημα του και τις σωματικές του εκδηλώσεις. Ξεκινώντας, λοιπόν, απ’το υλικό που έχω στο σήμερα πολύ εύκολα μπορώ να ανατρέξω 20 και 30 χρόνια πίσω. Πρωταρχικό μέλημα είναι να ξεκινήσουμε να αλλάζουμε τον τρόπο που σκέφτεται κανείς στο σήμερα και μετά να επιχειρήσουμε να αλλάξουμε βαθύτερες δομές.
Κατά τη γνώμη σας πώς έχει επηρεάσει η πανδημία τον ψυχισμό του κόσμου και για ποιους λόγους; Έχετε παρατηρήσει κάποια αύξηση στις επισκέψεις στους θεραπευτές;
Το θέμα της πανδημίας έχει απασχολήσει εδώ και αρκετό καιρό όλους τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Είμαι υπέρ της άποψης του Νικόλα Χρηστάκη, ψυχιάτρου στο Harvard της Αμερικής. Ο Νικόλας Χρηστάκης έχει εκφράσει την άποψη ότι αφού τελειώσει το υγειονομικό μέρος της πανδημίας θα ακολουθήσει η οικονομική πανδημία. Ήδη έχει ξεκινήσει και με τον πόλεμο τα πράγματα έχουν επιδεινωθεί. Όταν τελειώσουν αυτά τα δύο τότε θα ξεκινήσει η ψυχολογική πανδημία. Εκείνος χωρίς την γνώση του πολέμου στην Ουκρανία τοποθετούσε για την Αμερική αυτή την αρχή της ψυχολογικής πανδημίας κάπου στις αρχές του 2024. Ναι μεν βλέπουμε ανθρώπους οι οποίοι έχουν ζοριστεί πολύ αλλά δεν βλέπουμε το φαινόμενο στην πλήρη ανάπτυξη του γιατί οι περισσότεροι από μας έχουμε τα οικονομικά να διαχειριστούμε στην καθημερινότητα μας, η προσοχή μας είναι στραμμένη εκεί, υπάρχουν μεγαλύτερες βιοτικές ανάγκες. Για να μπορέσω να κάνω την ενδοσκόπηση μου και να δω τι έγινε και τι δεν έγινε πρέπει να έχω καλύψει αυτές τις ανάγκες. Αυτό που βλέπουμε εμείς στα ιατρεία μας είναι μια πρόγευση του τι θα ακολουθήσει.
Παρατηρήθηκε αύξηση των επισκέψεων στο ιατρείο από τότε που φάνηκε να δίνεται το μήνυμα ότι τελείωσε η πανδημία. Με το που αρχίσαμε να μην κυκλοφορούμε με μάσκες, δηλαδή που σα να ελευθερωθήκαμε, φάνηκε να έρχονται περισσότεροι άνθρωποι των οποίων η ψυχοπαθολογία σχετίζεται με την πανδημία..
Αυτό που τελικά θα ανοίξει τα μεγάλα προβλήματα είναι η διαχείριση της αβεβαιότητας. Σύμφωνα με το γνωστικό συμπεριφορικό μοντέλο το πρόβλημα μας αυτή την στιγμή είναι ότι με την πανδημία άνοιξε η βεντάλια της συνειδητοποίησης ότι αυτή η ζωή που ζούμε είναι γεμάτη αβεβαιότητες. Οι περισσότεροι από μας τείνουμε να το ξεχνάμε και στηριζόμαστε σε βεβαιότητες που δεν υπάρχουν, Και βέβαια ένας πόλεμος επιτείνει την αβεβαιότητα, μας κάνει να αρχίζουμε και σκεφτόμαστε τον γείτονα μας που μπορεί να μας κάνει τα ίδια που έκανε η Ρωσία στην Ουκρανία. Τα μέσα ενημέρωσης παίζουν κάποιο ρόλο σ’ αυτό. Ο μέσος άνθρωπος δεν μπορεί να φιλτράρει κάτι τέτοιο και να το δει ψύχραιμα.
Επίσης στην πανδημία δοκιμάζεται ο καθένας με βάση το αξιακό του σύστημα. Για να μπορέσω να αντιμετωπίσω την αβεβαιότητα στην ζωή μου χρειάζομαι ένα αξιακό σύστημα. Αν είμαι για παράδειγμα χριστιανός, αν είμαι κομμουνιστής, αν είμαι καπιταλιστής έχω ένα αξιακό σύστημα που με βοηθάει να εμψυχώσω τον εαυτό μου για να τα βγάλει πέρα με την αβεβαιότητα.
Πώς διαχερίζεστε ένα άτομο που δεν παρουσιάζει βελτίωση μέσω της ψυχοθεραπείας;
Συνήθως σ’ αυτές τις περιπτώσεις παραπέμπω σε φάρμακα συνδυαστικά με την θεραπεία ώστε να υποστηριχθεί καταρχήν βιολογικά εφόσον δεν μπορεί να δουλέψει με τον τρόπο που δουλεύουμε ή δεν μπορεί να δουλέψει αρκετά καλά γιατί τα συμπτώματα του είναι πάρα πολύ έντονα. Να έχει δηλαδή για παράδειγμα λίγο καλύτερη διάθεση, να μπορεί να κοιμηθεί καλύτερα, να μην βιώνει τόσο έντονο άγχος, ώστε να μπορεί να δουλέψει με τον εαυτό του. Αν και τότε δεν υπάρχει αποτέλεσμα μπορώ να παραπέμψω το θεραπευόμενο σε κάποιο άλλο είδος ψυχοθεραπείας που κρίνω ότι πιθανόν να του ταιριάζει περισσότερο. Εξαρτάται από την περίπτωση.
Θεωρείτε ότι τα κοινωνικά στερεότυπα και τα «ταμπού» γύρω από τις ψυχικές διαταραχές αποτρέπουν τον κόσμο από το να απευθυνθεί σε θεραπευτές; Η κατάσταση έχει αλλάξει σε σχέση με παλιότερα;
Όλο αυτό είναι σίγουρα πιο ανοιχτό πλέον σε σχέση με το παρελθόν. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι, ειδικά τα νέα παιδιά πολύ πιο εύκολα προσέρχονται για ψυχοθεραπεία τα τελευταία χρόνια. Έχω το ευτύχημα να έχω πολύ νέο κόσμο στο ιατρείο μου, πολλά νέα παιδιά έρχονται αβασάνιστα, δεν το σκέφτονται καθόλου και θα ζητήσουν βοήθεια. Επίσης πολύ περισσότερες γυναίκες καταλαβαίνουν πότε κάτι τους ζορίζει και ζητάνε βοήθεια. Έχουν μεγαλύτερη άνεση στο να επικοινωνούν τα συναισθήματα τους και φροντίζουν τον εαυτό τους κάτι το οποίο θεωρώ υπέροχο.
Συμφωνείτε με την άποψη ότι η κατάθλιψη είναι η χαρακτηριστική νόσος της εποχής μας; Αν ναι, σε τι παράγοντες οφείλεται αυτό; Τι είδους θεραπείες είναι αποτελεσματικότερες;
Φαίνεται πως είναι έτσι. Ένας καθηγητής σε ένα μάθημα που είχα παρακολουθήσει πριν γίνω ψυχίατρος είχε πει ότι το ποσοστό του γενικού πληθυσμού που θα παράξει τουλάχιστον 1 καταθλιπτικό επεισόδιο στην ζωή του είναι 25%. 1 στους 4. Και μιλάμε για δεδομένα 30-40 χρόνια πίσω. Σίγουρα μιλάμε για πολύ μεγάλα ποσοστά στον γενικο πληθυσμό στο σήμερα.
Θεωρώ ότι είναι πολυπαραγοντική η κατάσταση. Η γονιδιακή αιτιολογία είναι πολύ μικρότερη απ’ ότι φανταζόμαστε. Δεν είσαι γενετικά προκαθορισμένος να γίνεις καταθλιπτικός. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι πολύ σημαντικότεροι και πολύ πιο σοβαροί στο να μας οδηγήσουν σε κατάθλιψη. Σημαντικό ρόλο παίζει το πως μεγάλωσε κανείς και τι καθρέφτισμα του έκαναν οι άνθρωποι που τον συνάντησαν. Το πως με βλέπουν οι άλλοι είναι σημαντικός παράγοντας της κατάθλιψης. Αν μου έλεγαν πως ό,τι και να κάνω δεν είναι αρκετά καλό, σίγουρα θα φτιάξω μια εικόνα για τον εαυτό μου πως δεν είμαι αρκετά καλός. Από εκεί και πέρα επηρεάζουν και άλλοι κοινωνικοί παράγοντες όπως η τελειοθηρία, η πεποίθηση πως ό,τι και να κάνεις δεν είσαι αρκετά καλός, τα social media τα οποία προάγουν εικόνες του πως θα πρεπε να είμαστε και μειώνουν την αίσθηση της διαφορετικότητας και της ατομικότητας, ο αστικός τρόπος ζωής, η πίεση… Δηλαδή αν το ψάξει κανείς υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες.
Λέμε ότι συνισταμένη όλων αυτών είναι ο τρόπος που σκεφτόμαστε. Το κεντρικό πράγμα είναι ότι αρχίζεις να παράγεις έναν αυτόματο τρόπο σκέψης ο οποίος είναι αρνητικός και, με βάση όλα τα προηγούμενα, έχεις φτιάξει μια μηχανή επεξεργασίας της πραγματικότητας που παράγει θλίψη και δυστυχία. Στην κατάθλιψη οτιδήποτε συμβαίνει θα είναι περασμένο μέσα από το φίλτρο των αρνητικών σκέψεων και άρα αυτές θα κατευθύνουν το συναίσθημα μου.
Όσον αφορά την θεραπεία, υπάρχει μεγάλη ένταση στο θέμα του πότε να πάρει κανείς φάρμακο ή όχι. Υπάρχουν διάφορες απόψεις. Σίγουρα τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά. Προσωπικά με ενδιαφέρει περισσότερο να δουλέψω σε πρώτη φάση ψυχοθεραπευτικά με τα άτομα. Αν μπει εξαρχής το φάρμακο στην μέση πολλές φορές το ψυχοθεραπευτικό κομμάτι υπολείπεται γιατί περιμένει κανείς απ’ το φάρμακο να τον βοηθήσει.
Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία ξεκίνησε την δεκαετία του 70 ως ενδεικνυόμενη θεραπεία για την κατάθλιψη και σήμερα θεωρείται η νο1 αποτελεσματικότερη. Ωστόσο καμία ψυχοθεραπεία και κανένα φάρμακο δεν είναι πανάκεια. Σίγουρα είναι καλές προτάσεις με τις οποίες μπορεί κανείς να βοηθήσει τον εαυτό του. Γενικώς είναι ένα τεράστιο θέμα. Η αποτελεσματικότητα παραμένει καλή όχι όμως όση θα θέλαμε να είναι. Σίγουρα λοιπόν υπάρχουν και καλύτερες ψυχοθεραπείες που θα έρθουν στο μέλλον αλλά και καλύτερες φαρμακευτικές αγωγές. Μέχρι τότε βασιζόμαστε στα υπάρχοντα δεδομένα της επιστήμης.
Το τελευταίο διάστημα παρατηρούμε μια ανησυχητική αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και των γυναικοκτονιών. Σε τι βαθμό έχει συντελέσει η πανδημία σ’ αυτό; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο;
Νομίζω ότι είναι ξεκάθαρο αποτέλεσμα της πανδημίας. Ήδη απ τον πρώτο καιρό με τους εγκλεισμούς και τις καραντίνες βλέπαμε ότι οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να συνυπάρξουν με ανθρώπους τους οποίους προσπαθούσαν να αποφύγουν. Η νοοτροπία της πανδημίας μας βάζει σε συνθήκες ακραίες έτσι κι αλλιώς, σε συνθήκες όπου στην πραγματικότητα αναγκαζόμαστε να κατατάξουμε τον άλλον εξαρχής σε φίλο ή εχθρό.
Να μην ξεχνάμε επίσης ότι η κοινωνία μας είναι πατριαρχική. Ακόμα πολλοί άντρες νομίζουν ότι έχουν δικαίωμα ζωής ή θανάτου πάνω στις γυναίκες τους και όχι μόνο στην Ελλάδα. Σημαντικό ρόλο παίζει ο τρόπος που μεγαλώνουμε ή μεγαλώναμε τους άντρες, με την αίσθηση του αναφαίρετου δικαιώματος ότι εσύ είσαι άντρας και άρα είσαι κάτι ξεχωριστό. Το σχετίζω σαφέστατα. Δεν ξέρω αν έχω δικαίωμα να το κάνω, δεν είμαι κοινωνικός επιστήμονας αλλά στο δικό μου μικρό δείγμα και στη μικρή μου δυνατότητα να επεξεργάζομαι κοινωνικά φαινόμενα νομίζω ότι σαφέστατα σχετίζεται. Δεν σχετίζεται με ψυχοπαθολογία με την στενή έννοια. Δηλαδή πάρα πολύ συχνά όταν συμβαίνουν πράγματα θα επικαλεστούμε ψυχική νόσο. Αυτό επίσης είναι ένας μύθος που πρέπει να καταρρίψουμε. Οι άνθρωποι οι οποίοι κάνουν κακό σε έναν άλλον άνθρωπο πολύ σπανιότερα απ ότι φανταζόμαστε το κάνουν υπό το κράτος της στενής έννοιας της ψυχοπαθολογίας, δηλαδή ότι εγώ την ώρα που σκότωνα την γυναίκα μου δεν ήξερα τι έκανα. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική αλλά στην πραγματικότητα το να επικαλούμαστε ψυχική νόσο είναι η εύκολη λύση και είναι ο λόγος που υπάρχει το στίγμα. Λέμε το έκανε γιατί ήταν τρελός. Όχι δεν ήταν τρελός, ήταν ο γείτονας σου, ήταν αυτός που ο καθένας από μας λέει “πέσαμε απ’ τα σύννεφα”.
Αν θέλουμε να αποτρέψουμε στο μέλλον τέτοια φαινόμενα πρέπει να αρχίσουμε από σήμερα, απ τα αγόρια που γεννιούνται σήμερα, με βάση την παιδεία, με γνώμονα την αλλαγή της κοινωνίας. Δεν ξέρω κατά πόσο η ελληνική κοινωνία είναι έτοιμη για τέτοιες αλλαγές.
*Ο Δρ Ν. Νικολαΐδης διατηρεί ιατρείο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, στην οδό Καρόλου Ντηλ 28.
Τηλέφωνο Επικοινωνίας: 6937005898
Διαβάστε περισσότερα: Ο πλαστικός χειρουργός Δ. Οικονόμου στο metafox.gr: Η πανδημία επηρέασε την πλαστική χειρουργική προς το θετικό πρόσημο
